Luca

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Luca

Stat:	Italia
Provincia:	Provincia ëd Luca
Nòm 'n italian:	Lucca
Coordinà:	Latitudin: 43° 51′ 0′′ N Longitudin: 10° 31′ 0′′ E Mostra an sla carta
Autëssa:	19 m s.l.m.
Surfassa:	185,79 km²
Abitant:	89.874 (2018)
Comun dj'anviron:	Borgo a Mozzano, Camaiore, Capannori, Pescaglia, San Giuliano Terme, Massarosa, Vecchiano
CAP:	55100
Prefiss tel.:	0583
Còdes ÌSTAT:	046017
Còdes fiscal:	E715
Festa dël borgh:	12 ëd luj

Sit istitussional

Luca (an italian Lucca) a l'é na sità dla Toscan-a d' 84.021 abitant ^[1], capleugh ëd l'omònima provinsa.

A resta an sl'autipian drù dël Serchio, antra j'Alp Apuan-e e Mont Pisan.

Stòria

Ambelessì a j'ero stabilisse ij ligurin e j'etrusch. Un leu 'd residensa ciamà con ël nòm selt-ligurin ëd Luk, ch'a veul dì maré, a esistìa già ant ël III sécol aGC e dël 180 aGC a l'é stàit trasformà an colònia roman-a con ël nòm ëd Luca.
A la crosiera ëd grande vie ëd comunicassion a dventa na sità amportanta, dont as arconòss ancora la grija a damé. A l'é ambelessì che Céser, Pompeo e Crass as rancontro dël 56 aGC për formé ël triumvirà.

Dël 571 ij longobard a serno Luca tanme sede ëd sò ducà. Sota ai franch la sità a resta la residensa dij margravi ëd Toscan-a.
Grassie a soa posission privilegià arlongh la via Francìgena e al comersi marìtim a travers la sità vzin-a ëd Pisa, Luca a conòss un bon dësvlup econòmich. Dij prodot ëd lusso tanme l'òr an feuje e la seda a son vendù ant ij mërcà d'Euròpa e d'Orient.

Apress l'elession d'un cónsol dël 1080, ant ël 1162 a oten l'autonomìa sota l'imperator Federich Barbarossa. Ëd costa época ëd pas e prosperità econòmica a armonto ij prinsipaj edifissi romànich ëd Luca.
Ant ij sécoj XIII e XIV la fòrta concorensa ëd Firense e ëd Pisa a pròvoca dle dificoltà conòmiche e polìtiche ch'a posso j'artisan locaj a emigré: scapand da na situassion a brus ëd guèra sivila, costi-sì a preferisso andé a travajé a Firense o a Venessia.
Lë sgnor Castruccio Castracani, sovran ëd Luca a parte dal 1316, a spantia soa egemonìa an s'un grand teritòri, andebolend ant l'istess temp la sità. A la mòrt ëd chielésì, dël 1328, Luca a tomba sota 'l podèj ëd Pisa e a l'é mach quarant'agn pi tard, sota l'imperator Carl IV, ch'a oten torna soa indipendensa. A parte dal 1400 a viv n'era ëd pas e dësvlup econòmich sota la sgnorìa dël mërcant Paolo Guinigi, dont la famija a batiss la tor ancoronà ëd set rol vërde, un dij sìmboj ëd la sità.
Apress la restaurassion ëd repùblica, dël 1430, Luca a resta l'ùnica sità indipendenta ëd Toscan-a, fin-a al 1799; Napoleon a na fà un ducà, butà sota l'autorità ëd soa seur Elisa Bacciocchi.

Al congress ëd Vien-a, Marìa Luisa ëd Borbon-Parma e l'é nominà regenta; dël 1847 sò fieul Ludovich a passa la sità al granducà 'd Toscan-a, pòch prima dl'unificassion dl'Italia.

Feste e manifestassion

Luminaria ëd Santa Cros: procission con le tòrce an onor dël Moro Sant, ai 13 dë stèmber

Leu d'anteresse

Ij murajon

La sità a l'é sircondà da 'n murajon ëd forma elìtica dij sécoj XVI e XVII, livrà vers ël 1650. A l'é longh 4,2 chilòmeter e për soa costrussion, ch'a l'ha originà dij fre stragròss, a son ëstàit dovrà anviron ses milion ëd mon.
A l'é constituì da óndes bastion ëd tèra longh 30 méter a àut 12 méter arvestì 'd mon. Le fortificassion a son completà da 'n fossà ëd 35 méter ëd përfondità ch'a podìa esse ampinì d'eva.

An efet, costi rampar a son mai stàit assautà.