San Francisco (Argentin-a)
 |
Artìcol prinsipal an lenga piemontèisa |
| Version an parlà locaj: Astësan Bielèis Canavzan Langhèt Lissandrin Monfrin Noarèis Valsesian Valsusin | |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì |
|
La sità ëd San Fransesch an Argentin-a (San Francisco an ëspagneul) a resta ant la provinsa 'd Còrdoba, davzin a la frontera con la provinsa 'd Santa Fèj, ant la pampa dl'Argentin-a. A l'é cap-leu dël dipartiment ëd San Justo (San Giust). Nòm[modìfica | modifiché la sorgiss]As sa ch'a-i son doe version dël nòm dla sità, un-a a dis che 'l nòm a ven da 'n fortin ch'as alvava pròpe da cole part-lì, e dont ël patron a l'era San Fransesch d'Assisi, l'àutra, forse pì fondà, a dis che José Bernardo Iturraspe a l'ha onorà sò frel pì amà, ciamà Fransesch, mòrt ël 14 Avril 1878, an dedicand sta neuva colònia al sant ch'as ciamava 'mé chiel. Clima[modìfica | modifiché la sorgiss]Sta sità a resta ant l'area boscosa d'ecoton antra la Pampa Umida e la region dël Grand Ciaco. Favorìa da 'n clima tempërà con dij livej 'd pieuva aranda j'855 mm/agn e na bon-a eliofanìa. An sta zòna a càpito soens d'intemperie fòrte tipo grela. Stòria[modìfica | modifiché la sorgiss] La sità a nass con na dëspacc dël futur governator ëd Santa Fèj Simón de Iriondo, che dl'ann 1886 a l'ha angagià José Bernardo Iturraspe për fé anstalé na popolassion ant l'òvest dla provinsa 'd Santa Fèj, al termo con la provinsa ëd Còrdoa. Iturraspe a l'ha confondù 'j termo e a l'ha lotisà na zòna ant la giurisdission ëd Còrdoa, andoa a fonda dël 9 Stèmber 1886 l'atual San Fransesch, anviron eut kilométer a nòrd dl'atual piassament. Apress, quand la linia frà a l'é stàita sbossà vers sud, tanta gent a l'ha tramudà davzin a la neuva stassion dij treno, andoa a l'é dësvlupasse l'atual sità 'd San Fransesch. Contut, Plaza San Francisco, con motobin men d'amportansa, a l'ha seguità a dësvlupésse 'n pòch con la popolassion përchè a-i ero ancor j'autorità 'd comun-a, fin-a che j'autorità a son bogiasse definitive al grand sénter ëd San Fransesch e Plaza a l'é restà mach na frassion con scarsa chërsùa. La fota d'Iturraspe a l'ha prinsipià 'n conflit dij termo tra le provinse 'd Santa Fèj e Còrdoa che a l'é stàit arzolvù tra la fin dj'agn 1960 e 'l comens dj'agn 1970. La prinsipal rason portà da j'autorità 'd Santa Fèj a l'era che a l'ero stàit lor a comandé la fondassion. Durant l'arzolussion dël conflit, la sità a l'é stàita masentà dal comissari Héctor B. Oddone, mèmber dla Comission dij Confin (Comisiòn de Límites) an arpresentansa dla provinsa ëd Còrdoa. L'atual piassament dla sità a l'é dël 1888, quand la via frà da la Stassion Sentral ëd Còrdoa a l'é stàita slongà vers San Fransesch an passand s'ën lòt che Iturraspe a l'avìa vendù a la famija piemontèisa Casàlis, ch'a l'é stàita peui compensà con n'àutr lòt. Ij prim govern comunaj apress Iturraspe a son stàit guidà da d'amnistreur coloniaj: Raimundo Cartier, Juan Cleland, Pero Fossat o José María Villar y Fernández. Sò ròl a l'era managé l'ariv dij colon aranda la stassion. Da l'ancamin dël sécol XX fin-a j'agn 1960 a l'ha arseivù prinsipalment d'anmigrant piemontèis, donch sta sità a l'é stàita motobin piemontòfona ant sòj prim temp e ancheuj, dcò se la lenga prinsipal a l'é dventà lë spagneul, la pipart dij cognòm dj'abitant ëd San Franscesch a l'é piemontèisa[1] Dla prima desen-a dël sécol XX, a San Fransesch a l'ha binà motobin la produssion agraria. A l'é stàit an col moment che 'l poeta Arturo Lescano a l'ha scrivù soa "Canson ëd San Fransesch" (an spagneul Canción de San Francisco): 
Tra 'l 1911 e 'l 1920 la colònia a l'era già dësvlupà ant l'industria e 'l comersi e 'l borgh a l'ha vagnà 'l tìtol ëd "sità" dël 1915. Dël 1931 a l'é stàita batìa l'atual ca dla comun-a, Palass Tampieri. Dë sta lesta chërsùa lë scritor uruguayan galissian Manuel Bernàrdez ant sò lìber La Nación en Marcha ("La nassion an Marcia") a l'ha descrivù San Fransesch parej:
L'industria mulinera, fondà an sl'esportassion agraria, a l'é stàit lòn ch'a l'ha fàit chërse 'l borgh. Peui da j'agn 1950 a j'agn 1970 a l'é forse stàie 'l pì lest dësvlup industrial ëd San Fransesch, con la duvertura 'd frere, fàbriche 'd plàstica, fàbriche ëd machinari agrari e dij tòch dle viture che a l'han fornì d'angign a tute le bande dl'Argentin-a. Popolassion[modìfica | modifiché la sorgiss] Ël cens dël 2010 a l'ha contà 61.750 abitant, con na chërsùa dël 5% rëspet al precedent cens dël 2001 ch'a contava 58,779 abitant. Ël Cens Provinsal dla Popolassion a l'ha argistrà dël 2008 61.260 përson-e, donch conforma sòn San Francisco a l'é ancor la sità nùmer quatr dla provinsa 'd Còrdoa për popolassion. La sità 'd San Francisco a l'é unìsse con dle frassion aranda, che ancheuj a son ëd soe bariere: Plaza San Francisco, Bariera Acapulco Veracruz e Frontera. Sti darié doi quarté a son nen part ëd San Francisco, ma a rintro già ant la Provinsa ëd Santa Fèj, e a la comun-a 'd Josefin-a. Tuta antrega l'area 'd San Francisco a conta 74.060 abitant (Cens 2010) J'abitant ëd San Francisco a son për ël 98% d'orìgin piemontèisa, j'àutri a son spagneuj e alman. Ij piemontèis a son arpresentà da na famija local, l'Asociación Civil Familia Piemontesa (Famija Piemontèisa ëd San Fransesch) fondà 'l 1 Novémber 1974, che a costituiss la part pì numrosa dla Sociedad Italiana San Francisco. Da vëdde[modìfica | modifiché la sorgiss] Davzin a la sità a-i é ël Monument Nassional dl'Anmigrant Piemontèis, costruì da 'n sitadin privà, con dcò na miniatura dla Mòle Antonelian-a ëd Turin an strutura tubolar. Aministrassion[modìfica | modifiché la sorgiss]Apress Martín Llaryora a l'é stàit elegiù Ignacio Garcìa Aresca. La sità a l'é binela con Pinareul dal 1996. Anliure esterne[modìfica | modifiché la sorgiss] |
|||||||||
