Palerm

Da Wikipedia.
Vos an lenga piemontèisa
Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.


Palerm
      
Stat:

Italia

Provincia: Sità metropolitan-a ’d Palerm
Nòm 'n italian: Palermo
Coordinà: Latitudin: 38° 6′ 56′′ N
Longitudin: 13° 21′ 41′′ E

Mostra an sla carta
Autëssa: 14 m s.l.m.
Surfassa: 160,59 km²
Abitant: 673.073 (2016)
Comun dj'anviron: Altofonte, Belmonte Mezzagno, Ficarazzi, Isola delle Femmine, Misilmeri, Monreale, Torretta, Villabate
CAP: 90121, 90122, 90123, 90124, 90125, 90126, 90127, 90128, 90129, 90131, 90133, 90134, 90135, 90136, 90138, 90139, 90141, 90142, 90143, 90144, 90145, 90146, 90147, 90148, 90149, 90151
Prefiss tel.: 091
Còdes ÌSTAT: 082053
Còdes fiscal: G273 
Sant protetor: Santa Rosalìa 
Festa dël borgh: 15 ëd luj 


Sit istitussional

Palerm (Palermo an italian) a l'é na sità dla Sicilia ëd 660.832 abitant [1], capleugh dla region e dl'omònima provinsa.

Stòria[modìfica | modifiché la sorgiss]

Stòria antica[modìfica | modifiché la sorgiss]

Ël leu andoa a resta Palerm a l'é stàit oget d'ansediament a parte dla preistòria, për via dle condission ambientaj, climàtiche e geogràfiche motobin favorèivoj. Con la colonisassion fenissa, antra ij sécoj VIII e VII aGC, a l'é formasse ël prim ansediament urban ëstàbil.

Dal 485 aGC al 306 aGC, Palerm a l'é stàit amplicà an dle longhe lòte ëd primassìa antra grech e cartaginèis. Dël 277 aGC Pir as n'ampadroniss, bele che për pòch ëd temp.
Apress l'assedi sensa arzultà dël 258 aGC, dël 254 aGC Palerm a l'é rendusse ai roman che, quatr agn apress, a l'han arpossà ël tentativ d'arconquista fàit da Asdrubal.

Ël cristianésim a l'é anreisasse an pressa a Palerm, 'me ch'a l'é testimonià da la gròssa grija ëd catacombe, dont le pì arnomà a son cole dël Papiret.

Ij bisantin[modìfica | modifiché la sorgiss]

Dël 536 ël general bisantin Belisari a l'ha taparà via da la sità la varnison gòtica ch'a l'era anstalasse ambelelà.

La prima catedral a l'é stàita fabricà antra 'l 590 e ël 604 për órdin dël vësco Vitor.

L'ocupassion sarasin-a[modìfica | modifiché la sorgiss]

La sità a l'é drocà sota ij sarasin ant l'831, apress n'ann d'arzistensa.

La liberassion[modìfica | modifiché la sorgiss]

A l'ancamin dël sécol ch'a fa XI n'assion ansema dij norman e dij pisan a diminuiss l'ocupàssion islàmica. Dël 1072 Palerm a l'é stàit liberà da n'armada cristian-a; dël 1130 a l'é proclamà capital dël regn ëd Sicilia.

A la mòrt ëd Federich II, dël 1250, a l'é ancaminà un perìod anté che Palerm a l'ha përdù viaman sò ròl dominant, antramentre che Nàpoli a agrandìa sò prestis. Për anvestidura dël vësco ëd Roma, la coron-a ëd Sicilia a l'é passà a Carl d'Angiò. Tutun, cola dj'angioin a l'era n'ocupassion militar bela e bon-a dla Sicilia e sòn a l'ha provocà l'arvira dij vespr, s-ciopà a Palerm ël lun-es ëd Pasca dël 1282. Sòn a l'ha mnà a scassé j'angioin da la sità e da tuta l'ìsola e ai 4 dë stèmber 1282 Pero d'Aragon-a a l'é stàit aclamà re 'd Sicilia.
Durant ël sécol ch'a fa XIV, tutun, Palerm a l'é vnù an pràtica na sgnorìa dla potenta ca dij Chiaramont; ma dël 1392 j'aragonèis a l'han ëstrompà coste pretèise d'autonomìa: Andrea Chiaramont, l'ùnich dij quatr vicari ch'a l'era oponusse ai soldà ëd Martin d'Aragon-a, a l'é stàit pijà përzoné e decapità.

Antra ij sécoj XVI e XVII la fisonomìa dla sità a cangia e as fàbrico dle neuve costrussion ëd difèisa; l'organisassion urban-a as trasforma ëd fasson ancreusa. Da la mira sossial, la popolassion a patiss për vàire disastr naturaj, tanme la pest e la carëstìa.
Dël 1647, Giuseppe d'Alessi as bat për un tentativ d'arvira ch'a faliss.

L'Arsorgiment[modìfica | modifiché la sorgiss]

Ai 27 ëd maj 1860 Palerm a l'é stàit conquistà da Garibaldi.

Conomìa[modìfica | modifiché la sorgiss]

Palerm a l'é un dij pòrt pì amportant dël Mediterani. A l'é un sènter d'atività andustriaj, ëd tersiari e d'artisanà e un pòlo torìstich.

Urbanism[modìfica | modifiché la sorgiss]

A Palerm ël tràfich a l'é frenétich.

Leu d'anteresse[modìfica | modifiché la sorgiss]

Musé[modìfica | modifiché la sorgiss]

Edifissi amportant[modìfica | modifiché la sorgiss]

Cese[modìfica | modifiché la sorgiss]

Negòssi e mërcà[modìfica | modifiché la sorgiss]

Ij negòssi pì 'd lusso as treuvo ant la zòna ëd piassa Vigliena, antant che coj pì a bon pat a resto antra contrà Maqueda e contrà 'd Roma.
A-i son vàire mërcà tradissionaj. Col ëd piassa D. Peranni, anté ch'a son ësmonù d'antichità e oget diferent; col ëd la Ca Professa, për la lingerìa e le veste d'ocasion; coj dij Lattarini (piassa Borsa) andoa as vendo dle mërcansìe d'orìgin merican-a për j'escursion e ël campegg; ël Mërcà dël Cap (pòrta Carini) për le fior, la vërdura, la fruta e le veste; ël pitoresch mërcà d'alimentar dla Vucciria (piassa Concòrdia); col ëd piassa Ballarò, për la fruta e ël pess.

Spòrt[modìfica | modifiché la sorgiss]

Aministrassion[modìfica | modifiché la sorgiss]

Sità gemelà[modìfica | modifiché la sorgiss]

Ël dòm

Palerm a l'é gemelà con:

Anliure esterne[modìfica | modifiché la sorgiss]

Arferiment[modìfica | modifiché la sorgiss]

  1. Sorgiss: ISTAT - Bilansi demogràfich al 31/08/2008 [1].